Rabsztyn - zamek z duchem czasów

Rabsztyn - zamek z duchem czasów

Osoby, które przez ostatni rok nie były na zamku w Rabsztynie, mogą być zaskoczone ilością i charakterem prac, jakie zostały tam przeprowadzone. Odkryte w obrębie zamku średniego pomieszczenia chroni teraz przeszklony pawilon, obok uczytelniono odkrytą wieżę, tworząc w jej obrębie taras widokowy. Na tym nie koniec działań olkuskiego samorządu – powstała już koncepcja trasy turystycznej na zamku, a niebawem poprzez nadbudowę uczytelniona zostanie wieża zamku górnego, co pozwoli na obserwowanie pięknej rabsztyńskiej panoramy z jeszcze większej wysokości.

- Zamek Rabsztyn jest obiektem odwiedzanym przez coraz większą liczbę gości – nie tylko z okolicy, ale z całej Polski. Podjęta jakiś czas temu decyzja konserwatorska o pozostawieniu zamku w stanie tzw. trwałej ruiny nie zamyka nam drogi do tego, aby przeprowadzać w jego obrębie działania po pierwsze ratujące ten obiekt przed niszczeniem, a po drugie nadające mu funkcję użytkową – komentuje Roman Piaśnik, burmistrz Miasta i Gminy Olkusz. – Planujemy budżet w taki sposób, aby każdego roku pewien zakres prac w obrębie zamku można było wykonać.

Niedawno zakończyła się realizacja projektu  „Rabsztyn, ruiny zamku (XIV-XV): prace konserwatorskie i zabezpieczające  w obrębie zamku średniego – etap III”. W ramach tego zadania zostały uzupełnione brakujące fragmenty murów południowej piwnicy oraz zabezpieczono piwnicę poprzez wykonanie nad nią płyty żelbetowej, w wyniku czego uzyskano w poziomie dziedzińca kolejny taras. W piwnicy powstała nowa posadzka z płyt dolomitowych oraz podwieszany strop w kształcie uczytelniającym pierwotne kolebkowe sklepienie, a w obrębie pomieszczeń piwnicznych wykonano stalowe schody wraz z podestami i poręczami. Został również uczytelniony przebieg murów od strony zachodniej i południowej oraz wykonano taras w obrębie murów odkrytej narożnej wieży zamkowej. Zupełnie nowym akcentem jest stalowo-szklane zadaszenie. Interesujące wrażenie robi odbicie pałacowej części zamku w szybach pawilonu. Ponadto wykonano odwodnienie tarasów oraz stalowy pomost nad studnią.

Koszt przeprowadzonych prac to 814 804,88 zł, w tym 200 000 zł dofinasowania ze środków Ministra Kultury  i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Dziedzictwo kulturowe, priorytet 1 Ochrona zabytków. Pozostałe środki wygospodarowano z budżetu Gminy Olkusz.

Dodatkowo na dziedzińcu zamku średniego została wyłożona posadzka z kamienia łamanego, na co gmina przeznaczyła  64 112,79 zł.

- Niezwykle ważne dla postępu prac w kolejnych etapach było przygotowanie niezbędnej dokumentacji oraz przeprowadzenie badań archeologicznych. Zaplanowaliśmy wiele prac jeszcze na ten rok. Będziemy się również ubiegać o środki zewnętrzne na kolejne zadania. Po zrealizowaniu wszystkich zadań inwestycyjnych na zamku, oprócz oczywistych funkcji ekspozycyjno-muzealnej, pojawi się towarzysząca jej funkcja turystyczna, obejmująca m. in. kawiarnię, toalety, sklepik z pamiątkami, czy wielofunkcyjna scena, umożlwiająca organizację imprez plenerowych – tłumaczy Agnieszka Kaczmarczyk, naczelnik Wydziału Urbanistyki i Ochrony Zabytków.

Powstała już koncepcja kompleksowego zagospodarowania ruin zamku w Rabsztynie, projekt budowlany „Zagospodarowanie ruin zamku w Rabsztynie, obejmujące zabezpieczenie konstrukcyjne murów oraz przebudowę w celu udostępnienia zwiedzającym wraz z infrastrukturą techniczną”, projekt wykonawczy „Adaptacja pomieszczeń zamku górnego w Rabsztynie na cele ekspozycyjne wraz z wyposażeniem”, projekt wykonawczy „Adaptacja pomieszczeń zamku średniego na cele ekspozycyjne wraz  z projektem wnętrz i scenariuszem wystawy” oraz projekt budowlany przebudowy mostu nad fosą, przy zamku w Rabsztynie. Koszt opracowania dokumentów to  197 881,00 zł.

Już niebawem ruszą kolejne roboty, których głównym celem jest stabilizacja i zespolenie północno-wschodniego i wschodniego  fragmentu skarpy ostańca wapiennego pod zamkiem górnym z nadbudową wieży zamku górnego w Rabsztynie. Planowany koszt  to  310 324,70 zł.

Z myślą o organizacji ekspozycji muzealnej oraz plenerowych imprez kulturalnych, gmina przygotowuje już instalacje elektryczne. Zostanie wykonane nowe przyłącze do węzła bramnego, linia kablowa do zamku górnego i średniego oraz instalacja elektryczna w obrębie zamku średniego. Planowany koszt ok.  240 000,00 zł.

Ciekawostka historyczna:                  

Pierwsze budowle na szczycie rabsztyńskiej skały pochodzą z końca XIII wieku. Wtedy wybudowano kamienne „platformy”, aby wyrównać szczyt skały i móc postawić tam budynki zamku górnego, a potem wieżę obronną. Nie wiemy, kto zbudował tę najstarszą część zamku. Jedna z hipotez mówi, że był to małopolski ród rycerski Toporczyków z Morawicy. Inne hipotezy wiążą początki zamku z działalnością króla Wacława II lub biskupa krakowskiego Jana Muskaty. Część badaczy utożsamia kazimierzowski „castrum Hilcus”, czyli „zamek Olkusz” wspomniany w kronice Janka z Czarnkowa właśnie z zamkiem Rabsztyn. Przez niemal cały XIV wiek zamek Rabsztyn nie był wzmiankowany w źródłach. Dopiero na schyłek XIV wieku datowane są pierwsze zapiski o zamku i związanych z nim osobach. Dokument z 1394 r. wspomina o tym, że burgrabią rabsztyńskim był Iwo z Karniowa, a w 1396 r. wymienia się kapelana Grzegorza z zamkowej kaplicy. W tym czasie, u schyłku XIV wieku zamek, jako zastaw przejął ród Leliwitów z Melsztyna, któremu prawdopodobnie zawdzięczamy budowę zamku średniego, jaki powstał pod skałą, na której wznosił się zamek górny. Zamek średni składał się z dwóch skrzydeł, dziedzińca i muru kurtynowego, broniącego zamku od strony wschodniej. W 1399 r. w bitwie pod Worskłą zginął właściciel zamku w Rabsztynie, wojewoda krakowski Spytko z Melsztyna herbu Leliwa. Po jego śmierci, zamek wraz z przyległymi wsiami otrzymała wdowa Elżbieta Melsztyńska. W 1412 roku przeprowadzono częściowy remont zamku rabsztyńskiego, gdyż na przebudowę wieży obronnej oraz budowę studni, mieszczanin olkuski Piotr Kromer wydatkował 52,5 grzywny na prośbę Jana z Tarnowa herbu Leliwa, prawnego opiekuna nieletnich synów zmarłego Spytka z Melsztyna. Znalezione w trakcie prac archeologicznych detale architektoniczne świadczą, że zamek średni został przebudowany w stylu renesansowym, prawdopodobnie przez  Bonerów, którzy w XVI wieku byli starostami rabsztyńskimi.